Kod obszaru: PLH020049, ostoja siedliskow

Powierzchnia całkowita: 41,8 ha

Istniejące formy ochrony przyrody: brak

Położenie administracyjne: gmina Bolesławiec

Ogólny opis całego obszaru:
Specjalny Obszar Ochronny „Żwirownie w Starej Olesznej” leży na lewym brzegu Bobru, pomiędzy korytem rzeki, wsią Stara Oleszna i Kolonią Trzebień Mały. Jest to teren dawnej żwirowni. W wyniku zalania wyrobisk powstały tu trzy niewielkie stawy, otoczone piaszczystymi hałdami, pokrytymi częściowo lasem, częściowo zaś murawami napiaskowymi.

Wartości przyrodnicze obszaru:
O wysokiej wartości przyrodniczej tego obszaru decyduje obecność w podłożu luźnych piasków, czysta, przefiltrowana przez pokłady piasków i żwirów woda w zbiornikach i strumieniach, oraz ukształtowanie powierzchni, sprzyjające występowaniu siedlisk zarówno wodnych i mokrych, jak i skrajnie suchych. Do tych ostatnich zaliczają się pokrywające piaszczyste hałdy luźne, pionierskie murawy. Natomiast na mokrych piaskach rozwijają się bardzo interesujące zbiorowiska drobnych roślin, z których wiele należy do rzadkich w Polsce m. in. ze względu na atlantycki typ zasięgu. Same żwirownie zostały uznane za chronione siedlisko przyrodnicze – akweny z bogatą roślinnością wodną. Nad Bobrem, na wysokich terasach zalewowych występują ekstensywnie użytkowane łąki świeże.

Przy korycie Bobru ciągną się pasma zadrzewień wierzbowych, przemieszanych z płatami szuwarów i oplecionych pnączami ziołorośli nadrzecznych – cały ten kompleks roślinności stanowi stadium naturalnego odnawiania się jednego z najcenniejszych siedlisk przyrodniczych Europy – wierzbowych i topolowych lasów łęgowych najniższych teras zalewowych. Niepokorny charakter Bobru, utrudniający ingerencję człowieka w ekosystemy dolinne, daje tu nadzieję na regenerację tego niezwykle rzadkiego w Polsce zbiorowiska leśnego – na niewielkiej wprawdzie powierzchni, gdyż rzeka jest tutaj wąsko obwałowana.
W północnej części obszaru zaobserwowano zasiedlanie mokrego piasku przez roślinność torfotwórczą i powstawanie warstwy torfowej. Stwierdzono tam występowanie chronionych gatunków torfowiskowych, takich jak rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia i widłaczek torfowy Lycopodiella inundata. Największa jednak osobliwość florystyczna ostoi związana jest płytkimi, czystymi wodami o piaszczystym dnie – jest to elisma wodna Luronium natans, gatunek subatlantycki, bliski krewny strzałki wodnej. W Polsce elisma jest gatunkiem chronionym i krytycznie zagrożonym, umieszczonym w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin; jest także objęta ochroną w Unii Europejskiej – wymieniono ją w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, jako gatunek wymagający powołania specjalnych obszarów ochronnych. W południowo-zachodniej części Polski w ostatnich latach odnaleziono ją tylko na dwóch stanowiskach. Stanowisko koło Starej Olesznej stwierdzono w roku 2004; było ono wprawdzie bardzo ubogie – zaledwie kilka egzemplarzy rośliny – i w późniejszych latach nie zostało potwierdzone.

Inne cenne gatunki występujące w wodach ostoi to rzadkie wąskolistne rdestnice: rdestnica ostrolistna Potamogeton acutifolius i rdestnica włosowata P. trichioides, oraz chroniony włosienicznik skąpopręcikowy Batrachium trichophyllum. Na siedliskach suchych stwierdzono występowanie chronionego widłaka goździstego Lycopodium clavatum.

W otoczeniu żwirowni można spotkać pola uprawne z bogatą florą gatunków segetalnych. Wiele chwastów polnych stopniowo znika z naszego krajobrazu. Są to tzw. archeofity – gatunki, które wraz z nasionami roślin uprawnych przybyły na ziemie polskie z rejonów cieplejszych w czasach przedhistorycznych lub wczesnohistorycznych. Towarzyszyły uprawom naszych przodków, zrosły się nie tylko z naszym pejzażem, ale także z naszą kulturą – teraz jednak nie wytrzymują presji chemicznych środków chwastobójczych i innych nowoczesnych metod odchwaszaczania. Na polach koło Starej Olesznej można spotkać rzadki już dziś wyżlin polny Misopates orontium, a także umieszczoną na czerwonej liście roślin Dolnego Śląska stokłosę żytnią Bromus secalinus. Stokłosa żytnia w toku ewolucji związała się ściśle z uprawami zbóż ozimych – jej nasiona wyglądają podobnie, jak ziarno żyta, mają podobny ciężar i w tym samym czasie dojrzewają, dlatego też łatwo mieszają się z materiałem siewnym. Udoskonalone metody oczyszczania ziarna siewnego są obecnie główną przyczyną zagrożenia tego gatunku.

Czyste stawy i strumienie sprzyjają nie tylko wegetacji roślin – w wodach „Żwirowni w Starej Olesznej” żyją rzadkie i chronione gatunki ryb, takie jak różanka Rhodeus sericeus amarus i boleń Aspius aspius , lubiący czyste, szybko płynące wody o piaszczystym lub żwirowym dnie. Doskonale czuje się tu wydra Lutra lutra oraz hałaśliwa społeczność żab zielonych i brunatnych: żaby wodnej Rana esculenta, żaby jeziorkowej Rana lessonae i żaby trawnej Rana temporaria. Żyją tu także płazy preferujące raczej lasy i zarośla: ropucha szara Bufo bufo i pełzająca po małpiemu po źdźbłach i gałęziach rzekotka drzewna Hyla arborea. Z gadów można tu spotkać zaskrońca Natrix natrix i wygrzewającą się na słonecznych piaszczystych pagórkach jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis.

Jak na tak niewielki obszar „Żwirownie w Starej Olesznej” stanowią cenną ostoję ptasią. Gnieździ się tutaj 8 gatunków ptaków wymienionych w I Załączniku Dyrektywy Ptasiej Rady EWG. Należą do nich oba nasze bociany, czarny Ciconia nigra i biały Ciconia ciconia, a także drapieżniki lubiące sąsiedztwo rzek i stawów: kania rdzawa Milvus milvus i błotniak stawowy Circus aeruginosus. Z gatunków najściślej związanych z wodą żyją tu śmigli lotnicy i zręczni rybołówcy – rybitwa rzeczna Sterna hirundo i barwny jak klejnot zimorodek Alcedo atthis. Otwarte tereny hałd piaskowych z grupami zarośli i zadrzewień są siedliskiem melodyjnie śpiewającego ortolana Emberiza hortulana i dzierzby gąsiorka Lanius collurio, znanego z niemiłego zwyczaju nadziewania większych sztuk upolowanych przez siebie owadów na ciernie i druty – na zapas.
Z fauny bezkręgowców godne uwagi jest występowanie rzadkich chrząszczy, żyjących na starych, próchniejących drzewach – jelonka rogacza Lucanus cervus i pachnicy dębowej Osmoderma eremita.

Zagrożenia obszaru:
Pionierska roślinność napiaskowa, stanowiąca jeden z głównych walorów przyrodniczych „Żwirowni w Starej Olesznej” jest z natury swojej układem nietrwałym. Warunkiem jej przetrwania jest niestabilne podłoże – np. ruchome piaski – uniemożliwiające dalszą sukcesję roślinności. Innym sposobem zapobiegania sukcesji muraw jest wypasanie. Na obszarze ostoi wypasu się nie prowadzi – zarastanie muram napiaskowych jest tu zjawiskiem powszechnie obserwowanym, zamiast rozsianych z rzadka kępek szczotlichy siwej i innych gatunków ściśle psammofilnych, będących tutaj przedmiotem ochrony, na hałdach pojawiają się mniej lub bardziej zwarte dywany kostrzew i mietlicy pospolitej, a także naloty drzew i krzewów: brzozy brodawkowatej, sosny zwyczajnej i żarnowca miotlastego. Zagrożenie stanowią także zabiegi rekultywacji hałd – część gruntu jest prywatna i na niej wprowadza się nasadzenia leśne. Zagraża to zacienieniem i zarośnięciem wszystkich zbiorowisk napiaskowych; dla siedlisk wilgotnych rekultywacja leśna oznacza dodatkowo groźbę przesuszenia.

Stawy Starej Olesznej są wykorzystywane przez okolicznych mieszkańców jako zbiorniki rekreacyjne, co pociąga za sobą skutki niekoniecznie pozytywne: piaski i brzegi wód są zaśmiecane i wydeptywane, niektórzy plażowicze nie żenują się wcale podjeżdżać samochodem na sam brzeg wody i palić na nim ogniska. Grozi to mechanicznym zniszczeniem siedlisk napiaskowych oraz zanieczyszczeniem i przeżyźnieniem środowiska – jeśli ruch rekreacyjny będzie się tu nasilał, kryształowa czystość wód żwirowni nie przetrwa długo.

Do pobrania:

• Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 1 kwietnia 2014 roku  w sprawie ustanowienia planu zadań ochrony dla obszaru Natura 2000 Żwirownie w Starej Olesznej PLH020049 [PDFZ_ZSO-N2000_01042015.pdf (742,65KB)]
• Natura 2000 - Żwirownie w Starej Olesznej, Standardowy Formularz Danych [PDFZ_ZSO-N2000_01042015.pdf (742,65KB)]

Wykorzystano materiały ze strony: http://natura2000-dolnyslask.pl/

Poniżej przedstawiamy mapy obszaru, ograniczone do terenu gminy Bolesławiec oraz inne materiały, które mogłyby Państwa zainteresować.