Bolesławice (niem. Tillendorf)

Wieś położona na lewym brzegu rzeki Bóbr, obecnie częściowo stanowi dzielnicę miasta Bolesławca. Ślady osadnicze – gród stołeczny Bobrzan (XI wieczny gród założony przez Bolesława Chrobrego (zwany „Grodem Bolesława”), cmentarzysko słowiańskie (urny i szkielety), srebrny skarb. 

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza zdominowana współczesną.

 

Bożejowice (niem. Eckersdorf)

Wieś typu ulicowego, usytuowana prostopadle do drogi do Lubania i rzeki Bóbr, co miało związek z jej powstaniem jako pełniącej funkcje służebne względem górników wydobywających złoto na wschód od jej krańca (w XII i XIII wieku). Zabudowę zdeterminował strumień płynący przez środek wsi. Przy południowo - wschodnim krańcu wsi dawne złotnicze zagłębie zwane „Zeche”. Na rozwój wsi wpłynęło bliskie sąsiedztwo z miastem Bolesławiec. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1261 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe, to pomniki przy skrzyżowaniu dróg Bolesławiec – Lubań Śląski i Bożejowice – Rakowice (pierwszy poświęcony żołnierzom I wojny światowej, drugi żołnierzom wojny francusko - pruskiej 1870/71 r.).

Historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna przemieszana z nową w większości bezstylową, dość luźna, nieuporządkowana.

 

Brzeźnik (niem. Birkenbrück)

Wieś położona przy drodze Wrocław – Zgorzelec. Najstarsze ślady osadnictwa neolitycznego (46 000 – 1 800 / 1 700 lat p.n.e.). Pierwsza wzmianka pochodzi z 1228 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z lat 1829 - 36, ze starszą wieżą, z cmentarzem otoczonym kamiennym murem kościelnym, figura św. Jana Nepomucena z 1734 r., historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna, okazała, kilka domów z glazurowaną cegłą i takim detalem architektonicznym. Przy domach kapliczki.

 

Chościszowice (niem. Schönfeld)

Wieś położona na północny-wschód od Bolesławca, blisko drogi Bolesławiec – Modła. Brak danych o historii wsi.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XIX wieku, ruiny folwarku.

 

Dąbrowa Bolesławiecka (niem. Eichberg)

Wieś położona u ujścia Bobrzycy do Bobru, przy drodze do Zielonej Góry. Najstarszy ślad osadniczy – mezolityczne obozowisko z 70 000 – 42 000 lat p.n.e., ślady z okresu neolitu, cmentarzysko ciałopalne z okresu halsztackiego i grodzisko wczesnośredniowieczne. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: zachowany park z 2 połowy XIX wieku należący do założenia dworskiego, XIX wieczna kaplica cmentarna, stare przyczółki mostowe XVII wieczne, zabudowania przemysłowe: 2 młyny i gorzelnia, budynek szkoły, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Dobra (niem. Dobrau)

Wieś położona na zachód od Bolesławca, przy drodze do Kliczkowa. Centrum wsi stanowiły zabudowania przy stawie i torach kolejowych. Najstarsze ślady osadnicze pochodzą z neolitu oraz z czasów kultury łużyckiej. Pochodzenie wsi słowiańskie,

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza zdominowana współczesną.

 

Golniczki i Golnice (niem. Klein Golnitz i Gross Golnitz)

Golniczki – obecnie administracyjnie należą do Golnic, stanowią wieś nad Bobrem pomiędzy Golnicami, a Dąbrową Bolesławiecką. Najstarsze ślady osadnicze – cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej oraz drugie z lat 800 – 200 p.n.e. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r.

Golnice – wieś położona nad Bobrem przy drodze Bolesławiec – Zielona Góra, podzielona na dwie części. Najstarsze ślady osadnicze – cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej i inne relikty tej kultury.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: wiadukt kolejowy, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Kozłów (niem. Kosel)

Wieś położona w dolinie Bobru, na prawym brzegu rzeki, złożona z kilku części. Wieś pochodzenia słowiańskiego, wymieniona po raz pierwszy w 1305 r., założona prawdopodobnie na przełomie XII i XIII wieku.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: zachowane relikty wczesno-średniowiecznego systemu wałów ochronnych (tzw. Wały Chrobrego lub Wały Śląskie), historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza – XIX wieczna, skromna, rozluźniona.

 

Kraśnik Dolny (niem. Neder Schönfeld)

Wieś typu ulicówki, położona nad rzeką Bobrzycą, na północny-wschód od Bolesławca. Wieś pochodzi z 1 połowy XIII wieku, kolonizacja niemiecka. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1387 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: kościół pw. Serca Pana Jezusa z lat 1470 – 1485 w stylu późnogotyckim, ruina kościoła ewangelickiego z 1724 r., cmentarz ewangelicki z wieżą dzwonnicy z 1900 r., zrujnowany młyn z końca XVI wieku, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna.

 

Kraśnik Górny (niem. Ober Schönfeld)

Wieś położona nad Bobrzycą, na północny-wschód od Bolesławca, złożona z kilku części. Najstarsze ślady osadnicze – cmentarzysko ciałopalne z III epoki brązu. Wieś założona na prawie niemieckim w 2 połowie XIII wieku. Wymieniona po raz pierwszy w 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: ruiny spichlerza przydworskiego z 1609 r. (przebudowany w 1810 r.), kuźni z 1849 r. oraz młyna z XIX wieku, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna, dość luźna.

 

Kraszowice (niem. Kroischwitz)

Wieś typu ulicowego położona przy drodze Bolesławiec – Lubań, złożona z kilku części.

Wieś o rodowodzie słowiańskim (etymologia nazwy), pierwsza wzmianka pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: Kościół parafialny pw. Św. Jadwigi (XIV w., rozbudowany w 1817 r.,), zabudowania dworskie (ruina dworu z XVI wieku i zrujnowane budynki folwarczne), most na Bobrze z 1920 r., elektrownia, folwark Śliszów z 1920 r., zabudowania mieszkalno-gospodarcze historyczne z XVIII i XIX wieku.

 

Krępnica (niem. Kromnitz)

Wieś położona na lewym brzegu Bobru, typ ulicówki. Najstarsze ślady osadnicze pochodzą z neolitu (4 600 – 1 800 / 1 700 lat p.n.e.), znajduje się tutaj cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Kruszyn (niem. Gross Krauschen)

Wieś położona na wschód od Bolesławca, przy szosie do Wrocławia, złożona z kilku części, tj. Kruszynek (niem. Wenig Krauschen, między Świeborowicami, a Łaziskami), Kruszyn (niem. Gross Krauschen), Świeborowice (niem. Schwiebendorf, dziś - Kruszyn Drugi). Wieś pochodzenia słowiańskiego, założona prawdopodobnie w XIII wieku. Najstarsze ślady osadnicze: toporek kamienny z neolitu, cmentarzysko całopalne z czasów kultury łużyckiej. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: dwór i folwark z XVIII wieku oraz park z w/w okresu, pomniki kamienne, upamiętniające wojnę z 1813 r. i 1870-71 r., historyczna zabudowa mieszkalna XVIII i XIX wieczna, niektóre budynki posiadają cechy barokowe. Zabudowania XVIII wiecznego rynku. Zmienił się charakter miejscowości, jest to aktualnie dzielnica podmiejska z zabudową mieszkalną i usługową.

 

Lipiany (niem. Linden)

Wieś położona na północny-wschód od Bolesławca, posiadająca cechy osady leśnej. Centrum wsi – staw wokół którego zlokalizowano gospodarstwa. Początki wsi sięgają XVI wieku.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna, skromna, rozluźniona.

 

Łaziska (niem. Looswitz)

Wieś położona na południowy-wschód od Bolesławca przy drodze do Złotoryi, złożona z kilku części, ulicówka. Pochodzenie wsi słowiańskie, łączone ze starymi wyrobiskami zwanymi „Pokutującymi Skałami”, przeniesiona na prawo niemieckie. Wymieniona po raz pierwszy w 1303 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: cmentarz poniemiecki z czasów I wojny światowej, ruiny „Gwiezdnego Zamku” – nieczytelne, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna, przemieszana ze współczesną.

 

Łąka (niem. Wiesau)

Wieś położona na prawym tarasie Bobru przy drodze do Zielone Góry, typ ulicówki. Najstarszy ślad osadniczy – neolityczny toporek kamienny, cmentarzysko kultury łużyckiej. Wieś została założona na miejscu starszej osady w XII / XIII wieku, po raz pierwszy wymieniona w roku 1305.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Mierzwin (niem. Possen)

Niewielka wieś leżąca nad Bobrem, szkielet jej stanowił Mierzwiński Potok, potem rozbudowywała się w kierunku północnym wzdłuż drogi do Bolesławca. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r.

Najstarsze ślady osadnicze – cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej, ślady osady z okresu halsztackiego, ślady z IX i X w zamieszkiwania terenu przez Bobrzan – grodzisko,

Najważniejsze obiekty zabytkowe: zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XVIII – XIX wieku, zabudowa z elementami architektury łużyckiej.

 

Nowa (niem. Nouen)

Wieś położona po lewej stronie rzeki Bóbr nad strumieniem Miligram. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r., początki zaś sięgają przełomu XIII i XIV wieku. Lokacja wsi na prawie niemieckim.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej z początku XV wieku, folwark złożony z domu mieszkalnego i zabudowań gospodarczych, aktualnie pełniący funkcję mieszkalną, zachowana niemal w całości historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza pochodząca z XVIII – XIX wieku,

zachowane rozplanowanie wsi z dużym nasyceniem elementów historycznej architektury.

 

Nowa Wieś (niem. Neundorf) – pot. Nowa Wieś Kraśnicka

Wieś położona przy drodze Bolesławiec – Modła. Brak danych o początkach wsi, lokowana na prawie niemieckim na początku XIII wieku, wzmiankowana po raz pierwszy w 1259 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: kościół katolicki z 1829 r. z wieżą z muru pruskiego, otoczony murem kamiennym, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII – XIX wieczna, dość zwarta, przemieszana ze współczesną.

 

Nowe Jaroszowice (niem. Neu Jäschwitz)

Wieś położona przy drodze Jelenia Góra – Bolesławiec. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1305r. Najstarszy ślad osadniczy – toporek z okresu halsztackiego.

Na północ od wsi w „Zeche” (Cech) wydobywano złoto, zachowane ślady po XII – XIII wiecznych wyrobiskach, sztolniach, płuczkach. Być może początki osady związane są z wyżej wymienionym górnictwem.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna, przemieszana z nową.

 

Ocice (niem. Ottendorf)

Wieś położona wzdłuż potoku Mierzwińskiego, na skrzyżowaniu dróg Bolesławiec – Lubań, Bolesławiec – Nowogrodzie i Lwówek – Bolesławiec, przebiega przez nią na osi północ – południe tzw. Droga Żagańska. Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1296 r.

Najstarsze ślady osadnictwa – cmentarzysko ciałopalne z grobami skrzynkowymi pochodzące z okresu halsztackiego lub lateńskiego.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XV w, krzyż pokutny z XIV – XV wieku ustawiony w miejscu przestępstwa, zrujnowany Kościół ewangelicki z 1781 r., renesansowy dwór pochodzący z XVI wieku (zły stan techniczny), historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XVIII i XIX wieku.

 

Otok (niem. Uttig)

Wieś położona przy drodze Bolesławiec – Lubań, położona prostopadle do drogi i rzeki Bóbr.

Osada założona została w XII wieku, pierwsza wzmianka pochodzi z 1273 r. Na rozwój wsi wpłynęło bliskie sąsiedztwo z miastem Bolesławiec.

Najstarszym śladem osadniczym jest grodzisko (X / XI – XII wiek).

W centrum wsi dęby pokoju upamiętniają zwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej.

Zachowana została kamienna droga do Bolesławca z lat 1914 – 16.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: zabytkowy folwark neogotycki z 1898 r. oraz historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XVIII – XIX wieku.

 

Parkoszów (niem. Urbanstreben)

Wieś położona na lewym brzegu Bobru, usytuowana do niego prostopadle. Najstarsze ślady osadnicze –ciałopalne cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich (IV wiek n.e.). Pochodzenie wsi słowiańskie.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: skromna historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XIX wieku.

 

Rakowice (niem. Rothlach)

Wieś położona pomiędzy szosą Bolesławiec – Lubań, a Bobrem, usytuowana prostopadle względem drogi i rzeki, na dwu brzegach strumienia, dawniej złożona z kilku części. Początki wsi datują się na przełomie XII i XIII wieku, pierwsza wzmianka pochodzi z 1399 r.

Lokacja wsi na prawie niemieckim.

Najstarszym śladem osadniczym jest cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu (okres halsztacki), oraz grodzisko wczesnośredniowieczne.

W roku 1550 pożar zniszczył całą wieś.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: posiadłość dworska Rakowice z neogotyckimi budynkami gospodarczymi z początku XIX wieku i romantycznym XIX wiecznym parkiem, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza pochodząca z XVIII – XIX wieku.

 

Stara Oleszna (niem. Alt Öls)

Wieś położona nad Bobrem przy drodze do Zielonej Góry. Najstarsze ślady osadnicze – osada z epoki brązu. Wieś ma rodowód słowiański, pierwsza wzmianka pochodzi z 1264 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: cmentarz ewangelicki z XIX w., kościół ewangelicki z 1742 r. (ruina), historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Stare Jaroszowice (niem. Alt Jäschwitz)

Wieś położona przy starej drodze Bolesławiec – Lwówek nad Potokiem Żeliszowskim. Początki miejscowości związane z osadnictwem słowiańskim, pierwsza wzmianka pochodzi z 2 połowy XIV wieku.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: neoromański kościół ewangelicki z lat 1842 – 1844 (ruina), cmentarz ewangelicki, pomnik żołnierzy poległych w wojnie francusko – pruskiej 1870 – 71 r., kościół katolicki pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z XIV wieku (przebudowany na początku XVI wieku, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XVIII – XIX wieku.

 

Suszki (niem. Dürr Kunzendorf)

Wieś położona przy drodze Bolesławiec – Lwówek – Jelenia Góra, usytuowana po obu stronach Żeliszowskiego Potoku, który stanowi jej oś. Początki miejscowości wiążą się z XIII wiecznym osadnictwem niemieckim; pierwsza wzmianka pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza z XVIII i XIX wieku.

 

Trzebień Mały (niem. Wenig Treben)

Wieś położona na prawym brzegu Bobru, pod wysoką skarpą. Najstarsze ślady osadnicze – osada z epoki brązu. Pochodzenie wsi słowiańskie.

Trzebień Mały był w średniowieczu jedną z nielicznych i dużych osad po lewej stronie Bobru. Stopniowo tracił na znaczeniu w związku z brakiem ziemi do uprawy i miejsca na nowe osadnictwo. Ostatecznie podupadł w pierwszych latach po II wojnie światowej.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza bardzo skromna, nieliczna.

 

Trzebień (niem. Kittlitztreben)

Wieś położona na prawym brzegu Bobru przy drodze Jelenia Góra – Zielona Góra. Najstarsze ślady osadnicze – osada i ciałopalne cmentarzysko z epoki brązu oraz unikalne tu cmentarzysko szkieletowe z epoki brązu. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: zachowany zabytkowy ogród ozdobny z 1 ćw. XVIII wieku, park z 2 połowy XIX wieku, a także relikty fos z początku XVII wieku, historyczna zabudowa mieszkalno-gospodarcza XVIII i XIX wieczna.

 

Żeliszów (niem. Giersdorf)

Wieś malowniczo położona nad Żeliszowskim Potokiem i przy starej drodze z Bolesławca do Lwówka. Wieś historycznie związana z Lwówkiem. Założycielami wsi byli kolonizatorzy niemieccy; pierwsza wzmianka pochodzi z 1399 r.

Powstanie osady uwarunkowane rozwojem górnictwa złota (pozostałości szybów i urządzeń płuczkarskich XII – XIII wiek), grodzisko XIII – XIV wiek.

Najważniejsze obiekty zabytkowe: kościół pw. Św. Jana Nepomucena z XIV wieku (przebudowany w XIX wieku, otoczony murem kamiennym, z cmentarzem), nieużytkowany i zniszczony kościół ewangelicki z 1872 r. z cmentarzem, historyczna zabudowa mieszkalno - gospodarcza z XVIII – XIX wieku.