Ocena jakości powietrza w Polsce jest realizowana w oparciu o odpowiednie akty prawne, które definiują system monitoringu powietrza, określają zakres i sposób badania jakości, określają minimalną liczbę stacji oraz metody i kryteria oceny. Badania takie prowadzi specjalistyczna instytucja jaką jest Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOS).

Aktualne dane dotyczące jakości powietrza w województwie dolnośląskim znajdą Państwo pod adresem: https://air.wroclaw.pios.gov.pl/

Natomiast komunikaty o przekroczeniu stężenia danej substancji w powietrzu znajdują się pod adresem https://air.wroclaw.pios.gov.pl/komunikaty

 

Jakie substancje podlegają monitoringowi ?

Tlenek węgla

Informacje ogólne

Tlenek węgla jest bezzapachowym, bezbarwnym oraz pozbawionym smaku gazem. Emitowanym przede wszystkim w wyniku procesu spalania surowców kopalnych oraz spalania paliw w silnikach samochodowych. Do naturalnych źródeł emisji można zaliczyć przede wszystkim erupcje wulkanów, czy pożary.

Oddziaływanie

Ze względu na swoją toksyczność, oddziaływanie tlenku węgla na zdrowie ludzkie jest niezwykle groźne. Narażenie na wysokie stężenia CO w powietrzu może prowadzić do zatrucia organizmu (zaczadzenia), a nawet śmierci. Tlenek węgla w dużych ilościach łącząc się z hemoglobiną zawartą we krwi, zmniejsza zdolność transportu tlenu z tkanek do płuc. Połączenie CO z hemoglobiną jest znacznie trwalsze i stabilniejsze od połączenie z tlenem, przez co dodatkowo staje się utrudniony proces oddawania tlenu tkankom, doprowadzając do pogłębienia niedotlenienia organizmu. Na takie negatywne oddziaływanie, szczególnie narażone są najwrażliwsze organy – przede wszystkim układ krążenia oraz odśrodkowy układ nerwowy. Bardzo często tlenek węgla nazywany jest „cichym zabójcą”. Ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne bez odpowiednich przyrządów pomiarowych, bardzo trudno jest stwierdzić jego obecność w pomieszczeniu. Przez co bardzo często dochodzi do zaczadzenia.
 

Tlenki azotu - NOx

Informacje Ogólne

Tlenki azotu są jednymi z najgroźniejszych zanieczyszczeń atmosfery. Przede wszystkim występują postaci dwóch tlenków: tlenku azotu (NO) oraz dwutlenku azotu (NO2). Tlenek azotu posiada zdolność do wszystkiego utleniania się do NO2. Tlenki azotu bardzo łatwo emitowane są do atmosfery w wyniku procesu spalania, w obecności tlenu i wysokich temperatur.  Do głównych źródeł emisji tlenków azotu można zaliczyć:

  • emisję w wyniku naturalnych procesów, takich jak wybuchy wulkanów, wyładowania elektryczne, czy aktywność mikroorganizmów
  • emisję w wyniku działalności człowieka (antropogeniczna):
    • energetyka przemysłowa – spalanie paliw, w wyniku których  otrzymuje się energię cieplną,
    • transport – w wyniku utleniania azotu obecnego w paliwach do silników samochodowych
    • w procesach wymagających zastosowania wysokich temperatur (procesu wielkopiecowego w hutnictwie żelaza, procesu martenowskiego i konwertorowego),
    • przemysł chemiczny - w procesach syntezy organicznej, wymagającej użycia kwasów azotowych, w procesach tworzenia nawozów azotowych, podczas produkcji niektórych kwasów, czy materiałów wybuchowych.

Oddziaływanie

Tlenki azotu są szczególnie niebezpieczne dla organizmu ludzkiego. Działają drażniąco w kontakcie ze skórą, oczami. Są bardzo toksyczne, Tlenki azotu w 60 % wchłaniają się w górnych drogach oddechowych a pozostała część dociera do pęcherzyków płucnych. W drogach oddechowych reagują one z parą wodną tworząc kwas azotawy i azotowy. W dolnych drogach oddechowych działają jako utleniacze na białka, jak również wykorzystując swe właściwości redukujące powodują uszkodzenie tkanki płucnej. Przewlekła ekspozycja zawodowa sprzyja prawdopodobnie rozwojowi przewlekłych zapaleń oskrzeli i rozedmy płuc. Ponadto sugeruje się zwiększoną podatność na infekcje dróg oddechowych w tej grupie narażonych.

Tlenki azotu w atmosferze bardzo łatwo ulegają reakcji w wodą, tworząc kwaśne deszcze. W zasadniczym stopniu zmienia to pH opadającego deszczu. Może powodować to wiele trudno odwracalnych szkód, m.in. od korozji metali, do degradacji środowiska (niszczenie lasów, zakwaszenie gleby oraz zbiorników wodnych). Ponadto tlenki azotu obecne w atmosferze posiadają zdolność do tworzenia smogu fotochemicznego, powstającego w słoneczne dni przy dużym natężeniu ruchu ulicznego.  W wyniku obecności tlenków azotu oraz węglowodorów (emitowanych z transportu samochodowego), pod wpływem światła  dochodzi do powstania mieszaniny trujących gazów (m.in. ozonu, formaldehydu, nadtlenku wodoru), powodując trudności z oddychaniem.

 

Dwutlenek siarki - SO2

Informacje ogólne

Dwutlenek siarki jest niezwykle reaktywnym, bezbarwnym, o duszącym zapachu, drażniącym drogi oddechowe gazem. Przede wszystkim jest produktem ubocznym procesów produkujących energię elektryczną oraz innych procesów przemysłowych. W mniejszym stopniu udział w zanieczyszczeniu atmosfery SO2 odgrywają takie procesy jak: ekstrakcja metali z rud, czy spalanie paliw o wysokiej zawartości siarki.

Oddziaływanie

Ma działanie toksyczne, atakuje najczęściej drogi oddechowe i struny głosowe. Po wniknięciu do ściany dróg oddechowych przenika do krwi i dalej do całego organizmu. Kumuluje się w ściankach tchawicy i oskrzelach oraz w wątrobie, śledzionie, mózgu i węzłach chłonnych. Duże stężenie SO2 może prowadzić również do zmian w rogówce oka. Szczególną szkodliwość na zdrowie człowieka przypisuje się jednoczesnemu skażeniu powietrza SO2 i siarczanami, jak też mieszaniną SO2, cząstek stałych i innych substancji powstających przy spalaniu kopalin.

Podobnie jak w przypadku tlenków azotu, dwutlenek siarki w połączeniu z wodą, tworzy kwaśne deszcze negatywnie oddziałujące na środowisko. W okresie zimowym, w wyniku spalania dużej ilości zanieczyszczonych siarką surowców naturalnych, może dochodzić do pojawienia się smogu w aglomeracjach miejskich.

 

Ozon - O3

Informacje Ogólne

Ozon to odmiana tlenu o cząsteczce trójatomowej. Jest to drażniący gaz o barwie bladoniebieskiej i charakterystycznej woni. W naturalny sposób powstaje na wysokości 30-50 km. Na wysokości ok.25 km ozon już nie powstaje, jak również nie ulega rozpadowi. Powoli osiadając tworzy maksymalną koncentrację na wysokości ok. 23 km. Ta warstwa atmosfery to stratosfera, w której występuje prawie 90 % ozonu. Do dolnych, gęstych warstw atmosfery ozon przenika w niewielkich ilościach, gdzie szybko ulega rozpadowi. Jest to troposfera, której pułap sięga (w zależności od szerokości geograficznej)wysokości 8-17 km, zawierająca około 10 % ozonu. W stratosferze ozon stanowi swoistą "tarczę ochronną" chroniącą biosferę Ziemi, w troposferze jest niepożądany, gdyż należy do gazów cieplarnianych. Ozon troposferyczny jest zanieczyszczeniem wtórym. Powstaje w wyniku reakcji fotochemicznych zachodzących w powietrzu zanieczyszczonym tlenkami azotu, węglowodorami i tlenkiem węgla (są to głównie reakcje transformacji tlenowych związków azotu) pochodzących ze źródeł antropogenicznych, głównie transportu drogowego. Formowaniu ozonu sprzyja wysoka temperatura, duże nasłonecznienie i duża wilgotność powietrza.

Oddziaływanie

Ozon może powodować chwilowe zaburzenia funkcji oddechowych, szybki i płytki oddech oraz bóle głowy, zwłaszcza przy większym wysiłku fizycznym. Wysokie stężenia ozonu mogą powodować podrażnienia górnego odcinka dróg oddechowych, kaszel i napady duszności. Możliwe są podrażnienia i swędzenie oczu, bóle klatki piersiowej, podrażnienia śluzówki, a także choroby dróg oddechowych (nosa, gardła i płuc).

 

Pyły zawieszone PM2,5 i PM10

Informacje Ogólne

Pył zawieszony jest mieszaniną niezwykle małych cząstek. Pyłem zawieszonym PM10 są wszystkie cząstki mniejsze niż 10 µm, natomiast w przypadku PM2,5 osiągają mniejsze rozmiary niż 2,5 µm. Zanieczyszczenia pyłowe mogą osiągać różne rozmiary oraz kształty. Ponadto posiadają zdolność do adsorpcji na swojej powierzchni innych, bardzo szkodliwych zanieczyszczeń (dioksyn i furanów, metali ciężkich, czy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych – m.in. benzo(a)pirenu). Pyły zawieszone przede wszystkim emitowane są bezpośrednio a takich źródeł jak pożary, unoszenia się pyłu z palców budów, dróg niepokrytych asfaltem, procesów spalania.

Oddziaływanie

Pył zawieszony ma bardzo negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzkie. Ze względu na swoje małe rozmiary, z łatwością może przedostawać się do płuc, powodując zatrucie, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylicę, nowotwory płuc, choroby alergiczne i astmę. Ze względu na swoje mikroskopijne rozmiary, szczególnie niebezpieczny jest pył PM2,5. Posiada zdolność przedostawania się głęboko do płuc - pęcherzyków płucnych, powodując ich trwałe uszkodzenie, a następnie przedostawać się do krwi.

Stwierdzono, że zanieczyszczenia pyłowe mogą mieć zdolność do odbijania promieniowania docierającego do kuli ziemskiej, jednocześnie przyczyniając się do powolnego ochładzania klimatu.

 

Benzen - C6H6

Informacje ogólne

Benzen jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków organicznych, otrzymywanych z ropy naftowej. Jest dobrym rozpuszczalnikiem m. in. tłuszczów, wosków, naftalenu. Spala się kopcącym płomieniem. Toksyczny, rakotwórczy, wykazuje działanie narkotyczne. Otrzymywany jest na wielką skalę w czasie przeróbki węgla kamiennego (smoła węglowa) i ropy naftowej. Wykorzystywany jest jako surowiec do syntez tworzyw sztucznych, barwników, detergentów i farmaceutyków. Benzen znajduje zastosowanie w przemyśle chemicznym jako produkt wyjściowy w syntezie organicznej. Stanowi wysokoenergetyczny składnik benzyny silnikowej.

Oddziaływanie

Ze względu na wysoką zawartość benzenu w benzynie, spalinach silników samochodowych oraz w dymie tytoniowym, narażenie ludzi na obecność tego związku w powietrzu staje się istotnym problemem. Innym źródłem narażenia na benzen jest obecność benzenu w produktach spożywczych oraz w wodzie pitnej. Benzen wchłania się głównie w postaci par drogą oddechową, a ciekły benzen jest wchłaniany przez skórę. U ludzi ostre zatrucia benzenem o dużych stężeniach (od 10000 do 65200 mg/m3 przez 5÷10 min) prowadzą do śmierci, poprzedzonej objawami narkotycznymi, arytmią i zaburzeniem oddychania.

 

Benzo(a)piren -B(a)P

Informacje ogólne

Benzo(a)piren należy do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Jest to związek trwały w środowisku, o niskiej lotności oraz rozpuszczalności w wodzie. Dodatkowo posiada zdolność do adsorpcji na powierzchni pyłów (np. PM10 i PM2.5), przez co stawowi większe zagrożenie dla zdrowia ludzkiego ze względu na możliwość bezpośredniego przedostawania się do płuc w wyniku procesu oddychania.  Związek ten powstaje w wyniku niepełnego spalania związków organicznych. Do naturalnych źródeł emisji można zaliczyć pożary lasów, wybuchy wulkanów, czy wypalanie traw. W wyniku działalności człowieka benzo(a)piren uwalniany jest do środowiska w wyniku emisji ze spalania paliw kopalnych oraz odpadów, czy działalności przemysłu. Obecny jest również w spalinach samochodowych oraz dymie papierosowym. Benzo(a)piren może powstawać w żywności na wskutek długotrwałej obróbki termicznej (np. grillowania, smażenia czy wędzenia).

Oddziaływanie

Długa ekspozycja na działanie bezno(a)pirenu może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie człowieka. Wykazano, że związek ten ma silne działanie kancerogenne, mutagenne czy teratogenne (negatywnie wpływające na rozwój płodu). Dodatkowo posiada zdolność do bioakumulacji, w wyniku czego może on być kumulowany w tkankach przez dłuższy czas oraz może być metabolizowany do jeszcze bardziej reaktywnych pochodnych.

 

Ołów - Pb

Informacje ogólne

Ołów jest pierwiastkiem zaliczanym do metali ciężkich. Ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Jest on zanieczyszczeniem typowo antropogenicznym. W niewielkim stopniu w sposób naturalny uwalnia się on do środowiska w wyniku wybuchów wulkanów oraz pożarów lasów. Jednakże ok. 96 % ołowiu zawartego w atmosferze pochodzi z kopalni rud metali, ze składowisk złomu, produkcji farb oraz elektrociepłowni spalających węgiel. W znacznej mierze do zanieczyszczenia ołowiem przyczynia się również transport samochodowy stosujący paliwa zanieczyszczone tetraetyloołowiem. Jednak na przestrzeni ostatnich lat zanieczyszczenie ołowiem zaczęło spadać w wyniku wypierania zanieczyszczonych paliw przez benzynę bezołowiową.

Oddziaływanie

Do organizmu człowieka, ołów przede wszystkim przedostaje się przez drogi oddechowe, w postaci pyłu. Po wchłonięciu do organizmu ołów transportowany jest za pomocą układu krążenia do poszczególnych narządów organizmu, a następnie ulega w nich bioakumulacji. Z tkanek miękkich oraz krwi, po upływie ok. 30 dni pierwiastek ten jest uwalniany i wydalany wraz z moczem, czy potem. Znaczny udział związków ołowiu kumulowany jest tkankach takich jak kości, zęby czy paznokcie, gdzie może gromadzić się przez wiele lat. Ze względu na przepuszczalność ołowiu przez łożysko, stanowi on również zagrożenie dla płodu. Może to przyczyniać się do późniejszych odchyleń w rozwoju umysłowym dziecka. Długotrwałe narażenie na ołów dla dorosłego człowieka może wiązać się z późniejszymi problemami z układem krążenia, immunologicznym czy nerwowym.

 

Arsen - As

Informacje ogólne

Arsen jest pierwiastkiem należącym do grupy metali ciężkich. Jest to pierwiastek bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, w związku z czym jego stężenie w zbiornikach wodnych jest bardzo zróżnicowane. W powietrzu pod wpływem wiatru, posiada zdolność do bardzo łatwego rozprzestrzeniania się na duże odległości. Do źródeł naturalnych arsenu przede wszystkim należy zaliczyć wybuchy wulkanów, czy falowanie wód. W wyniku działalności człowieka pierwiastek ten uwalniany jest na wskutek spalania węgla, produkcji akumulatorów, wydobycia surowców mineralnych oraz nawożenia gleb. 

Oddziaływanie

Negatywne oddziaływanie arsenu na zdrowie człowieka zależy od wielu czynników, takich jak: czas ekspozycji, przyjęta dawka, postać przyjętego pierwiastka (najbardziej negatywny wpływ wywołuje As na –III stopniu utleniania w postaci związków organicznych) oraz rodzaj drogi, którą się przedostał (woda lub pokarm). Krótkotrwałe narażenie może powodować przemijające schorzenia lub dolegliwości (wymioty, biegunka). Długotrwała ekspozycja przyczynia się do kumulacji arsenu w niektórych narządach (wątrobie, kościach, skórze). W związku z tym może się to przyczyniać się do pojawienia się zmian skórnych, uszkodzenia organów. Dodatkowo, związki arsenu wykazują działanie kancerogenne oraz mutagenne.

 

Kadm - Cd

Informacje ogólne 

Kadm jest słabo rozpowszechnionym pierwiastkiem w skorupie ziemskiej. Występuje we wszystkich elementach środowiska, jednak bardzo rzadko w stanie wolnym. Najczęściej obecny jest w postaci związanej w rudach cynku, miedzi lub ołowiu. Do środowiska przedostaje się w wyniku wydobycia oraz przeróbki rud, hutnictwa metali ciężkich, wraz ze ściekami z procesów galwanizacji, produkcji barwników oraz nawozów fosforowych. Znaczny udział związków kadmu uwalniany jest do atmosfery w wyniku spalania paliw kopalnych. Pod wpływem temperatury utlenia się on do CdO, a następnie uwalniany jest do atmosfery. Tlenek ten jest bardzo łatwo rozpuszczalny w wodzie, przez co jego mobilność w środowisku oraz biodostępność jest zwiększona. Do naturalnych źródeł emisji kadmu można zaliczyć przede wszystkim wybuchy wulkanów, procesy erozji oraz transport rzeczny. Uwolniony kadm może ulegać depozycji lub być transportowany wraz z masami powietrza na duże odległości od miejsca emisji.

Oddziaływanie

Kadm charakteryzuje się wysoką toksycznością, znacznie wyższą niż arsen. Do organizmu ludzkiego przede wszystkim przedostaje się drogami oddechowymi, w znacznie mniejszym stopniu wraz z pokarmem. Negatywne działanie kadmu zależy nie tylko od jego stężenia, ale i również od okresu narażenia. Dlatego też zatrucie kadmem ściśle może wiązać się z wykonywaną pracą zawodową. Kadm jest pierwiastkiem bardzo łatwo ulegającym bioakumulacji w różnych tkankach i narządach (wątrobie, nerkach, kościach), przy czym szczególnie narażone są nerki. Charakteryzuje się bardzo długim biologicznym okresem półtrwania, który wynosi 16 – 38 lat. Jednorazowe, ostre zatrucie kadmem może wywoływać spłycenie oddechu, gorączkę lub osłabienie. Bardziej powszechne oraz gorsze w skutkach jest zatrucie przewlekłe, którego głównym objawem jest rozedma płuc oraz uszkodzenie czynności nerek. Do pozostałych objawów można zaliczyć utratę powonienia, zmiany w układzie kostnym, czy uszkodzenie jelit, nerek oraz wątroby.

 

Nikiel - Ni

Informacje ogólne

Nikiel jest naturalnym elementem skorupy ziemskiej, jego niewielkie stężenie obecne jest we wszystkich elementach środowiska. W powietrzu najbardziej rozpowszechnionymi formami niklu są jego siarczany oraz tlenki. Głównym źródłem niklu w środowisku jest spalanie węgla, ropy naftowej, również produkcja stali oraz procesy galwaniczne.

Oddziaływanie

Organizm człowieka może być narażony na działanie niklu poprzez drogi oddechowe, wodę pitną, pokarm oraz dym papierosowy. Szkodliwy wpływ niklu na zdrowie ludzkie szczególnie dotyczy osób, które są stale narażone na negatywne oddziaływanie ze względu na wykonywanie swojej pracy zawodowej oraz palenie papierosów. Chroniczne narażenie na nikiel możne objawiać się atakami astmy, zapaleniem skóry. Dodatkowo ma tendencję do kumulacji w tkance płucnej oraz chłonnej. Możliwe działanie rakotwórcze na człowieka. Narażenie na ostre zatrucie niklem jest mało prawdopodobne.

 

Rtęć - Hg

Informacje ogólne

Główne antropogeniczne źródła emisji rtęci do powietrza atmosferycznego to: spalanie paliw stałych, płynnych i gazowych, produkcja cementu, hutnictwo metali żelaznych i nieżelaznych, procesy przemysłowe stosujące rtęć i jej związki oraz spalanie odpadów. Rtęć i jej związki charakteryzują się dużą aktywnością chemiczną i biologiczną oraz zmiennością postaci występowania, co powoduje, że są one włączane w różne cykle obiegu w przyrodzie. Do najważniejszych obiegów rtęci zalicza się obieg atmosferyczny i hydrobiologiczny. Rtęć w powietrzu występuje głównie w trzech formach:

  • całkowitej gazowej rtęci;
  • reaktywnej gazowej rtęci dwuwartościowej;
  • rtęci zaadsorbowanej na cząstkach pyłu.

Oddziaływanie

W zależności od postaci rtęci objawy zatrucia mogą być całkowicie różne. Objawy ostrego zatrucia rtęcią pierwiastkową lub jej solami charakteryzują się metalicznym posmakiem w ustach, ślinotokiem, krwawieniem dziąseł, bakiem apetytu i mdłościami. Dodatkowo występuje powiększenie węzłów chłonnych i ślinianek. Objawy przewlekłego zatrucia rtęcią mogą pojawiać się po 3-4 latach chronicznego narażenia. Do głównych oznak można zaliczyć drżenie rąk, powiek oraz warg, patologiczne zwiększona pobudliwość, uszkodzenie wielu organów oraz centralnego i obwodowego układu nerwowego. Organiczne związki rtęci przede wszystkim wpływają na układ nerwowy. Może dojść do zaburzeń wzroku, słuchu, czucia a w rezultacie do problemów z chodzeniem oraz równowagą.

 

Źródło: PIOS Wrocław