Praca i życie na wsi narażają człowieka na zwiększony kontakt z kleszczami które, choć niewielkie, są nosicielami wielu groźnych chorób. Najczęściej przyczyniają się do zachorowań na boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM).

Raporty Państwowego Zakładu Higieny (Pracownia Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej) dotyczące zachorowania na boreliozę przedstawiają, że na tę chorobę w roku 2017 zachorowało 21 516 osób, rok później 20 139 osób, a w roku 2018 - 20 614 osób. Dzięki ekspertom z czeskiego Uniwersytetu Masaryka w Brnie została potwierdzona  teoria dotycząca preferencji kleszczy co do grupy krwi. Z przeprowadzonych 100 prób, wynika, że kleszcze najchętniej na swojego żywiciela wybierają osoby z grupy krwi A (36% przypadków), a najrzadziej takie, które mają grupę krwi B (15% przypadków). Ci którzy mają grupę 0 lub AB też mogą oczywiście paść ofiarą tych pasożytów, jednak – zgodnie z badaniami – nie są najbardziej preferowanym przez kleszcze celem.

Kleszcze są stawonogami zaliczanymi do pajęczaków. Kleszcz pospolity (należy pamiętać, że nie każdy), który przenosi choroby groźne dla zdrowia, a nawet życia, to bardzo niewielki organizm (wielkość 1-5 mm w zależności od fazy życia). Kleszcz przechodzi przez trzy stadia życia: larwy, poczwarki (nimfy) oraz imago (stadium dojrzałe). W każdej fazie żywi się tylko raz, zawsze wybierając inną ofiarę. Dojrzałe kleszcze po żerowaniu składają jaja. Krew kręgowców jest niezbędna do przekształcania w kolejną formę rozwojową. Mikroskopijne larwy wylęgają się wiosną, po około miesiącu od znacznego wzrostu temperatury. Larwy żerują kilka dni głównie na małych gryzoniach (myszach i nornicach), ale także na ludziach. Napojona krwią larwa odpada od ofiary i w ciągu około 35 dni przeobraża się w poczwarkę. Są one stadium zimującym, a ich dalszy rozwój następuje dopiero następnej wiosny. Wtedy żerują do 5 dni na większych zwierzętach, np. lisach, zającach czy psach. Przeobrażają się - tym razem w dojrzałe osobniki (imago), które pojawiają się masowo w październiku oraz listopadzie i wyruszają na żer. Te którym żer nie powiódł się, zapadają w stan odrętwienia do kolejnej wiosny (w odrętwieniu są w stanie przetrwać nawet 800 dni). Wtedy atakują wybierając większe zwierzęta – sarny, jelenie, psy, a także ludzi.

Kleszcze spotkamy niemal wszędzie: na łąkach, nad rzekami i jeziorami, w zaroślach, a nawet na trawnikach w miastach i we wsiach. Zwykle siadają na szczytach traw lub liści, na niezbyt dużych wysokościach i czekają na swoją ofiarę. Napinają przednie odnóża, które jak haczyki zaczepiają się o przechodzącą ofiarę. Następnie umiejscawiają się w ciele – ugryzienia kleszcza nie odczuwa się, gdyż produkuje on specjalną wydzielinę, która ma działanie znieczulające.

Borelioza

Borelioza (krętkowica kleszczowa) to groźna choroba zakaźna atakująca wiele narządów. Jest dziś najczęściej stwierdzoną chorobą odkleszczową. Przebiega wieloetapowo, a każda z jej faz, daje inne objawy. Istnieją podejrzenia, że krętki wywołujące boreliozę mogą być przenoszone także przez owady, m.in. gryzące muchy, komary, pchły. Podejrzewa się także możliwość zakażenia boreliozą przez mleko zwierzęce i ludzkie. Ważne, by mleko i mięso m.in. krów, kóz czy owiec, przed spożyciem poddawać obróbce cieplnej.

Krętki boreliozy, krótko po zakażeniu, atakują układ nerwowy (penetrują płyn mózgowo rdzeniowy, mózg i opony mózgowo-rdzeniowe), wpływając na zachowanie osoby zarażonej. Borelioza bywa więc mylona z chorobami psychicznymi, nerwicą, reumatoidalnym zapaleniem stawów, wadami serca, stwardnieniem rozsianym czy chorobą Alzheimera.

Walkę z chorobą, zarówno w początkowej fazie, jak i w fazie przewlekłej toczy się za pomocą antybiotyków. Przestrzeganie zaleceń lekarskich przez cały czas trwania leczenia daje szansę na całkowite wyleczenie. Większe szanse na powodzenie leczenia istnieją we wczesnej fazie choroby, ale i stadium przewlekłe, w wielu przypadkach, udaje się zakończyć powrotem do zdrowia.

W leczeniu z boreliozą bardzo ważna jest dieta. Podstawą takiej diety są naturalne probiotyki, jaja, ryby, warzywa, owoce, oraz różnego rodzaju nasiona. Niezwykle pozytywne działanie na bolące stawy ma również glukozamina. Kwasy omega - 3 będą wskazane u wszystkich osób z objawami ze strony układu krążenia, takimi jak np. kłucia serca.

Warto zwrócić też uwagę na fakt, iż Borrelia ginie, jeżeli jest poddana nawet najmniejszym stężeniom tlenu, jest również bardzo wrażliwa na ciepło. Dlatego tak ważny w walce z bakterią Borrelii jest wysiłek fizyczny. Leczenie boreliozy u osób aktywnych przynosi znacznie lepsze efekty. 

Kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba, na którą w przeciwieństwie do boreliozy można się zaszczepić. Również skala zachorowań jest znacznie mniejsza, jak w przypadku boreliozy (w roku 2017 zachorowało 283 osób, a w 2018 roku 197).

Objawy tej choroby podobne są do grypy tj. towarzyszy jej: gorączka, bóle głowy, nudności i wymioty. Choć zwykle przebiega łagodnie, to w skrajnych przypadkach może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – porażenia nerwów, niedowładów kończyn. KZM, podobnie jak borelioza, daje w pierwszej fazie objawy grypopodobne – bóle głowy, gorączkę, bóle mięśni, które utrzymywać się mogą od kilku dni do dwóch tygodni. U niektórych osób następuje zaostrzenie objawów. Rośnie gorączka, pojawiają się wymioty i objawy ze strony układu neurologicznego (m.in. sztywność karku). Niepodjęte na czas leczenie, może trwale uszkodzić układ nerwowy. Nosicielami wirusa mogą być także zwierzęta gospodarskie, jednak same nie chorują na KZM.

Ochrona przed kleszczami

Aby zmniejszyć ryzyko ukąszenia przez kleszcza:

• możliwie szczelnie okrywaj ciało (koszula z długimi rękawami, spodnie z długimi nogawkami, kryte buty, wysokie skarpety – nie muszą być grube, żeby skutecznie ochronić - wskazane jest także nakrycie głowy); o odpowiedni strój zadbaj zwłaszcza podczas prac polowych, pracy w lesie, zbierania owoców runa leśnego;
• nie siadaj bezpośrednio na trawie, na zwalonych drzewach;
• unikaj spacerów w wysokiej trawi, zaroślach – wybieraj przetarte ścieżki;
• zachowaj szczególną ostrożność na terenach masowego występowania kleszczy i w sezonie ich wzmożonej aktywności;
• stosuj środki odstraszające kleszcze – zawsze zgodnie z instrukcją producenta;
• po powrocie do domu, uważnie sprawdzaj ciało swoje i swoich dzieci.

KRUS / Sebastian Fijałkowski